Þú ættir að hætta maður!

En hvað er drykkjuskapur?
Hvernig gat staðið á því að ég skyldi demba mér útí drykkjuskap þótt rakið sé að ég vildi það alls ekki?
Ég skyldi þó aldrei hafa verið beittur göldrum?

Varla
Eitthvað hefur samt gerst því sjálfur ætti ég best að vita að ég ætlaði aldrei að verða fyllibytta.  En ég varð fyllibytta – og hananú.
Það tók mig mörg ár já mörg ár eftir að ég hætti að drekka að komast til botns í þessu máli, að átta mig á því hvers vegna svona margar fyllibyttur eru fyllibyttur þótt enginn vilji vera fyllibytta.  Við slógum skyldustörfum á frest og misbuðum siðvenjum heimilis og þjóðfélags aðeins vegna þess að tíminn sem ætlaður var til starfa, hvíldar og þátttöku í félagslífi heimilisins fór í ýmiskonar stúss, sem meira og minna var bundið áfengisnotkun,  ég þarf ekki að segja þér að ofdrykkja sé óæskilegt ástand.  Þú veist það. 

Og að yfirlögðu ráði drakkst þú þessi vandræði ekki yfir þig.  Það væri ódrengilegt að ætla þér það.  Við hljótum því báðir að vita hversu mikils virði það er að reyna að opna augu þeirra sem eru að hrapa út úr stigvaxandi tækifærisdrykkju yfir á ofdrykkjusviðið.  Fásinna væri að ætla að þeir héldu sig vera eitthvað meiri menn en við, en þeir haga sér bara þannig.  Þetta vitum við .
Við vorum heldur ekki viðtals.

Vitað er að með elju og skynsemi hefur margur maðurinn búið sér og sínum góð lífsskilyrði, en skynsemin og dugnaðurinn hefur samt ekki dugað til að hamla í móti þeim alkóhólisma sem leyndist í tækifærisdrykkjunni. Í andvaraleysi rúlla þessir ágætu menn yfir hin óþekktu mörk milli tækifærisdrykkju og ofdrykkju og mjakast svo smám saman yfir á svið alkóhólisma án þess að gera sér nokkra hugmynd um hvað er að gerast.  Ég drakk oftar og meira en skynsemi mín sagði að mér væri hollt, og oft drakk ég þegar ég ætlaði mér ekki að gera það og gera frekar eitthvað annað allt annað. 

Þetta er að vera drykkjumaður, verandi eða verðandi alkóhólisti.  Drekki maður við vinnu sem maður þiggur laun fyrir, drekki maður þær stundir sem maður er búinn að selja öðrum, þá byggist sú drykkja á rugli sem kalla má virkan alkóhólisma, því ólíklegt er að vinnuveitanda þyki réttlætanlegt að starfsmaðurinn sé undir áhrifum við störf sín.  Að vísu vitum við að drukkinn maður gerir sér ekki ljósa fötlun sína.  En í því felst engin afsökun, nema ef vera skyldi að hann hafi verið drukkinn þegar hann réði sig til vinnu en þá mætti skipta sökinni á milli verktaka og verksala.  Að líða

síafréttan eða síþunnan mann innan um annað starfsfólk á vinnustað er flónska.  Jafnvel meira en flónska því með þessum misskilningi á bróðurkærleika hefur mönnum oft verið hjálpað inn í þá erfiðleika sem ekki varð ratað út úr hjálparlaust svo ekki sé nú talað um þá lítilsvirðingu sem samstarfsfólki er sýnd með þessu.  Rætur alkóhólisma standa oft í því að upp tekinn ávani verður að gróinni venju, sem hljóðlaust rennur yfir í ástríðu.  Þetta er samt langt frá því að vera eina orsök alkóhólisma en algeng er hún. 

Ekki áttaði ég mig á þróuninni frá sopa til sopa yfir í flösku til flösku og of oft taldi ég hvert fyllerí heyra til undantekninga þótt í verunni væru þau hvert um sig hlekkur í staðlaðri keðju.  Helgarfyllerí getur ekki talist slysafyllerí þegar svo er komið að þurr helgi heyrir til undantekninga.  Virkur alkóhólisti sniðgengur staðreyndir í öllu sem snert getur drykkjusiði eða drykkjuskap hans sjálfs.  Hinir sem drekka en bera gæfu til að halda athygli og skynsemi vakandi gagnvart hugsanlegu niðurbroti á hverju sem gengur og haga sér í samræmi við það, lenda aldrei inn á þessu Alkóhólista sviði þeir eru einhvernvegin öðruvísi en við hinir. 

Þeir haga sér bara öðruvísi.  Alkóhólisti sem veit hvað alkóhólismi er á ekki að þurfa að gera tilraun með brennivín á sjálfum sér eða tilraun með sjálfan sig í brennivíni.  Ef þú ert enn á báðum áttum góði, þá er þetta  lykillinn: enga tilraun. Það eru nógu margir búnir að gera þessa tilraun.  Annaðhvort sættir maður sig við að vera alkóhólisti og drekkur ekki – eða maður sættir sig ekki við það og drekkur.  Algáði alkóhólistinn afturbatabyttan sem er mitt eigið gælunafn á sjáfum mér þegar vel liggur á mér, gerir sér ljóst hvað alkóhólismi er og jafnframt það að hann er alkóhólisti og má ekki smakka vín og gerir það því ekki. 

En gleymi hann sjálfum sér , gleymi því að hann er alkóhólisti  eða telji sig trú um að hann sé bara pínulítill alkóhólisti þá snarast fljótt yfirum.  Þá verður hann á stundinni virkur semsagt stigin eru aðeins tvö ,,virkur” og ,,óvirkur”.  Sennilega er hægt að margfalda það með 5 ef það á að finna það hversu margir þjást vegna ofdrykkju hvers drykkjumanns.  Að nokkur skuli geta sagt að drykkjuskapurinn komi drykkjumanninum einum við er alveg furðulegt.  Drykkjumaðurinn lýgur að því er virðist af lífsnauðsýn. 

Aðstandandinn lýgur á misvíxl allt eftir því hvernig vindurinn blæs í það skiptið.  Oftar er logið í sjálfsvörn, sjaldnar af kvikindisskap.  En þú veist það vinur að í þynnkunni þráum við sannleikann og ekkert nema sannleikann en komum honum ekki frá okkur og viljum ekki hlusta.  Hinir luma líka á sannleika en loka hann inni koma honum ekki frá sér nema í skömmum eða ergelsi en þá er ekki tekið mark á þeim.  Þú þarft því ekkert að vera hissa á því að ég haldi uppá timburmennina, því á því skeiði má nálgast forhertustu fyllibyttur með sannleikann einan að vopni. 

En það er ekki sama hvernig á vopnum er haldið og hvorugur má þykjast hinum stærri virðulegri eða vitrari.  Jafnrétti verður að ríkja.  Annars byrjar leikurinn – þykjustuleikurinn – blekkingar og bull.  En það er ekki nóg að þú vitir þetta vinur.  Hinir þurfa líka að vita þetta en blessaður varaðu þá við að gefa þér sjúss eða pillu, því þá er hreinskilnin rokin ú í veður og vind.  Reyndu að koma þessu til skila til þeirra sem ekki drekka.  Einhverra sem áhuga hafa á þessum málum og geta ekki sætt sig við allt þetta leynimakk sem umlykur drykkjuskapinn. 

Sjálfur á drykkjumaðurinn svo óskaplega erfitt með að brjóta ísinn og leita sér hjálpar ófullur.  Hann er svo barnalega hræddur við puttann sem e.t.v. kynni að verða beint að honum.  Reyndin er nefnilega sú að manni finnst maður vera ræfill, og býst ekki við neinu öðru en fordæmingum á drykkjuskap sinn.  Þess vegna er drykkjumanni svo tamt að segja " ég veit það" ef á drykkjuskap hans er minnst. " ég veit það”."ég veit það".

Vændi meðal ungs fólks á Íslandi

Rannsókn um vændi meðal ungs fólks á íslandi og félagslegt umhverfi þess, leiðir ýmsar forvitnilegar niðurstöður í ljós sem eiga eftir að vekja athygli og umræðu. 

Markmið rannsóknarinnar var annars vegar að leitast við að lýsa vændi meðal ungs fólks á íslandi og athuga í hvaða myndum það birtist.  Hins vegar var markmiðið að rannsaka með tölfræðilegum hætti umhverfi framhaldsskólanema sem þegið hafa greiða eða greiðslu í skiptum fyrir kynmök.  Notast var við tvenns konar aðferðir við rannsóknina annars vegar voru tekin viðtöl við 22 einstaklinga og 20 sérfræðinga sem þekktu til vændis meðal ungs fólks hér á landi.  Þar af voru átta einstaklingar sem stundað höfðu vændi. 

Hins vegar var unnið úr könnun meðal nemenda í öllum framhaldsskólum á íslandi árið 2000.  Félagslegt umhverfi þess hóps var kannað sérstaklega.  Þeir félagslegu þættir sem voru til athugunar voru valdir með tilliti til niðurstaðna erlendra rannsókna á vændi meðal ungs fólks, viðtölum við íslenska sérfræðinga og félagsfræðilegra  kenninga sem notaðir eru til að skýra vændi sem frávikshegðun ungs fólks.  Athugaður var sérstaklega bakgrunnur, reynsla um kynferðislega misnotkun, félagslegt taumhald og líðan framhaldsskólanema sem þegið höfðu greiða eða greiðslu í staðinn fyrir kynmök.

Niðurstöður rannsóknarinnar eru þær helstar að vændi meðal unga fólksins birtist í ýmsum og ólíkum myndum.  Þannig á sér það stað í íslensku samfélagi að bæði stelpur og strákar skipta kynmökum fyrir til dæmis  vímuefni, mat, gistingu eða peninga.  Af þessum 6.714 nemendum sem svöruðu spurningunni um vændið sagist 131 nemandi tæp 2%,  hafa einu sinni eða oftar um ævina þegið greiða eða greiðslu í stað kynmaka.  Þar af voru þetta 95 strákar og 36 stelpur.  Þannig virðast strákar vera sjö af hverjum þeim tíu framhaldsskólanemendum sem viðurkenna að hafa stundað vændi af einhverjum toga. 

Þetta er algengara meðal yngri nemenda, 16-17 ára, heldur en 18 og 19 ára.  Hlutfallið er 2,4% í yngri hópnum en 1,2% í þeim eldri.  Hluti skýringarinnar kunni að felast í brottfalli úr framhaldsskólum.  Leiða megi líkur að því að þeir nemendur sem hvað verst séu staddir félagslega og fjárhagslega séu líklegastir til að hætta námi.  Þannig breytist samsetning nemendahópsins í skólunum með hverju aldursári. 

Þessi kynjamunur kemur nokkuð á óvart enda hefur umfjöllun og fræðilegum skrifum um vændi verið að miklu leyti einblínt á vændi meðal stúlkna.  Þannig hefur vændi meðal stráka varla verið veitt nokkur athygli þangað til nýlega rannsóknin sýndi fram á það að fjöldi stúlkna sem höfðu leiðst út í vændi væri aðeins um þriðjungur af fjölda stráka sem höfðu slíka reynslu og var hægt að samsvara þessari rannsókn við samskonar rannsókn frá Noregi og Bandaríkjunum.

Sem fyrr segir voru félagslegir þættir skoðaðir sérstaklega meðal ungs fólks.  Í ljós kom nokkuð há fylgni vændis við kynferði, stuðning fjölskyldu, tengsl við skóla, kynferðislega misnotkun á unglingsárum, ótta við líkamlegt ofbeldi heima fyrir, reiði, vímuefnaneyslu, þess að vera gerandi eða þolandi ofbeldis og að hafa gert tilraun til sjálfsvígs einhvern tímann um ævina og á síðastliðnu ári fyrir könnunartímann.  Öll þessi fylgnisambönd mældust marktæk við 99,9% öryggismörk, samkvæmt rannsókninni. 

Þá er marktæk fylgni milli vændis meðal ungs fólks við aldur viðkomandi, menntun föður, kynferðislega misnotkun í æsku, ölvun síðastliðna 30 daga og þunglyndi.  Hins vegar virðist menntun móður, búseta, sambýlisstaða foreldra, stuðningur vina og sjálfsmat ungmenna ekki spá fyrir um hvort ungmenni séu líkleg til að segjast hafa þegið greið eða greiðslu í stað kynmaka.  Reyndust þau fylgnisambönd ekki marktæk. 

Séu einstakar niðurstöður varðandi félagslega þætti skoðaðar þá kemur í ljós að kynferðisleg misnotkun í æsku eykur verulega líkurnar á að strákar og stelpur leiðist út í vændi af einhverju tagi.  Þannig eru strákar sem hafa orðið fyrir kynferðislegri misnotkun í æsku ( 0-15 ára ) fimm sinnum líklegri en aðrir strákar til að hafa stundað vændi. Til nánari útskýringar þýðir þetta að rúm 83% þeirra sem segjast hafa orðið fyrir kynferðislegri misnotkun í æsku hafa verið í vændi og rúm 97% þeirra sem ekki hafa verið kynferðislega misnotaðir hafa heldur ekki leiðst útí vændi. 

Þessi hlutföll hækka heldur hjá þeim er svara til um kynferðislega misnotkun á unglingsárunum þ.e. á 16-19 ára aldri.  Oftast er þá um nauðgun að ræða. Þá fer hlutfall stráka sem hafa verið kynferðislega misnotaðir upp í 23,1% ef þeir hafa stundað vændi og 4,1% hjá stelpum.

Rannsóknin sýnir einnig að eftir því sem ungmennin drekka oftar áfengi eða neyta ólöglegra vímuefna þá aukast líkurnar á vændi meðal þeirra.  Tengslin koma fram hjá báðum kynjum.  Nemendur sem hafa notað hass 40 sinnum eða oftar um ævina eru nærri fimm sinnum líklegri til aðsegjast hafa stundað vændi en þeir sem aldrei hafanotað hass.  Hafi ungmennin neytt amfetamíns í óhófi eru þau sex sinnum líklegri.  Þetta á einnig við um óalgengari vímuefni eins og sniff, kókaín og E-pilluna.

Í rannsókninni er einnig komist að þeirri niðurstöðu að vændið sé bæði skipulegt og óskipulegt, innan félagahópsins sem utan.  Innan hópsins vísar til þess félagahóps sem ungmennin eru í samskiptum við.  Miðað er þá við lífsstíl frekar en aldur, til dæmis þátttaka í partíum og neysla vímuefna.  Að sögn viðmælenda útvega sumir þeirra sér vímuefni, húsnæði eða jafnvel mat á þennan hátt í skiptum fyrir kynmök við félagana.  Um þetta atriði segir m.a. í skýrslunni :

“flest þessara ungmenna líta að sögn heimildarmanna ekki á þetta sem hið hefðbundna vændi þar sem oft er um að ræða þögult samkomulag milli tveggja aðila og oft eru ekki beinharðir peningar á borðinu.  Einnig liggur ekki alltaf ljóst fyrir hvort tilfinningarsamband sé til staðar milli einstaklinganna eða ekki.  Þannig geti skilin milli þess, hvað telst til slíkra skipta á kynmökum fyrir greiða eða greiðslu og hvað ekki, verið nokkuð óljós”.

Í viðtölum við ungt fólk og sérfræðinga kemur fram að vændi eigi sér stað meðal ungs fólks utan félagahópa þeirra.  Þannig á sér stað að fullorðið fólk tæli ungmenni til við sig með ýmsum leiðum og bjóði þeim hitt og þetta í skiptum fyrir kynmök.  Í sumum tilvika skipuleggi þessir aðilar jafnvel skipti á kynmökum fyrir greiða eða greiðslu við enn aðra og séu þar með orðnir milligöngumenn um skipulegt vændi. í slíkum tilvikum eru kaupendur eldri og betur stæðir einstaklingar á aldrinum 20-50 ár, sem útvega yngri fólki peninga, vímuefni, húsaskjól, mat og eftirsóknarverða hluti eða jafnvel bílfar í skiptum fyrir aðgang að líkama þeirra.   Á þetta bæði við um stelpur og stráka.

Þannig segjast sérfræðingar á meðferðarstofnunum vita til stráka í vændi.  Slíkt tengist oft eiturlyfjum eins og hjá stelpunum en þeir selja sig bæði konum og körlum.  Það sé því til í dæminu að eldri konur taki unga stráka upp á sína arma gegn skiptum á kynmökum fyrir greiða eða greiðslu.  Þá hafi sumir strákar verið misnotaðir á unga aldri af eldri konum en ekki upplifað það endilega sem misnotkun.

peninga, vímuefni, húsaskjól, mat og eftirsóknarverða hluti eða jafnvel bílfar í skiptum fyrir aðgang að líkama þeirra.   Á þetta bæði við um stelpur og stráka.

Að endingu skal hér vitnað í orð lögreglumanns sem hefur haft afskipti af vændi meðal unglinga:

“ Það er til vændi sem tengist unglingum. Mjög ungu fólki, í flestum tilfellum með vandamál.  Oftar en ekki í vímuefnum, svo sem pillum, dópi og áfengi.  Þetta er kannski það sem er nöturlegast við þetta allt.  Það er til ungt fólk sem selur sig öðrum sem er ekki í eiturlyfjum og svo ungt fólk sem selur sig fólki í eiturlyfjum, það er vændi innan hópsins.  Það er ógeðfelldasti þátturinn í þessu öllu saman.  Ömurleikinn er svo mikill.  Þetta fólk hefur ekkert val um viðskiptavini, það tekur bara þeim sem kemur, alveg sama þótt það sé sextugur, ógeðslegur og skítugur karl.”    

UNga fólkið og batinn gegn fíkn

Unga fólkið og batinn

Fyrsti hluti: Botninum náð

Eðli fíknar okkar er þannig að á endanum náum við botninum, eða mörgum botnum. Botninn er eiginlega hvað það sem við veljum sjálf. Við þurfum ekki að falla í skólanum, glata öllu sem er okkur kært, enda í fangelsi eða standa við dauðans dyr. Mörg okkar náðu þessu stigi áður en við tókum þá ákvörðun að leita bata, meðan önnur okkar voru heppnari en svo. Við snerum af leiðinni sem hafði leitt til þessara óhjákvæmilegu botna sem við skullum á, áður en við stóðum frammi fyrir enn meiri erfiðleikum en við höfðum þegar upplifað.

Eftir því sem fíkn okkar þróaðist, varð líf okkar sífellt ruglaðra og stjórnlausara.Okkur tók að fara aftur á öllum sviðum; í skóla, í vinnu og heima fyrir. Við fórum að ljúga og finna upp afsakanir til að breiða yfir notkun okkar og vandamálin sem neyslan olli. Afneitun á vandanum og réttlætingar á neyslu okkar var líka táknrænt fyrir þann botn sem við náðum. Eftir því sem sjálfstortíming okkar þróaðist, særðum við margt af því fólki sem var í kringum okkur, sérstaklega fjölskyldur okkar og nána vini. Áður en við komum til N.A. voru mörg okkar einmana, særð, hrædd og reið. Við vorum orðin þreytt á því að láta stjórnast af tilfinningum okkar, þörf okkar fyrir að nota fíkniefni og því að fela tilfinningar okkar bak við grímu þess að “vera ok.”

Þrátt fyrir þetta, gátum við ekki hætt að nota. Fíknir persónuleikar okkar gáfu okkur ekki leyfi til að láta af þessari eyðileggjandi hegðun. Við vorum að fremja hægfara sjálfsmorð. Við vorum búin að fá nóg af því að finnast við einskis verð, að hafa viðbjóð á sjálfum okkur og lífi okkar. Við vissum undir niðri, að við vorum miklu meira virði og að það var meira fólgið í lífinu en bara fíkniefni. Vendipunkturinn varð þegar við höfðum upplifað nægilegan sársauka og gátum ekki lifað í þessari eymd mikið lengur. Þetta hvatti okkur til að gera eitthvað í vanda okkar. Við báðum um hjálp.

Annar hluti: Ákvörðunin tekin

Okkur varð ljóst að líf okkar voru á niðurleið vegna fíknar okkar. Við urðum að viðurkenna þá staðreynd, áður en við gætum fundið fyrir létti. Okkur varð loks ljóst að við gætum aldrei orðið raunverulega hamingjusöm, meðan við lifðum ennþá svona. Notkun fíkniefna var orðin að vana hjá okkur og við vorum orðin uppgefin og dauðþreytt á sársaukanum hið innra. Við lifðum til að nota og við notuðum til að lifa. Notkun okkar og allt sem tengist henni var hægt og rólega að drepa okkur og sársaukinn fór stigversnandi. Við urðum að taka erfiða ákvörðun, jafnvel þó við værum ung og allt líf okkar væri framundan.

Þegar við höfðum á annað borð náð þessu stigi, urðum við fyrst að komast yfir afneitun þeirrar staðreyndar að við værum fíklar, sem var oftar en ekki byggð á þeirri mýtu að við værum of ung til að vera fíkin. Við urðum að taka ákvörðun. Við gætum annað hvort lifað með þeirri játningu að ættum í vanda og þyrftum hjálp, eða deyja vegna okkar gömlu lífshátta. Við leituðum hjálpar og fundum hana í Narcotics Anonymous. Þegar við höfðum loks tekið þessa ákvörðun, fór líf okkar að taka jákvæðum breytingum.

Í batanum lærðum við nýja leið til að lifa með því að vinna sporin. Þegar hugsun okkar fór að skýrast, fórum við að sjá hversu veik við vorum raunverulega og við urðum þakklát því að okkur hefði verið gert kleift að ná bata, þetta ung að árum.

Þriðji hluti: Hópþrýstingur

Það getur verið erfitt fyrir fólk að hætta að nota fíkniefni og verða edrú. Fólk, staðir, leiðir og venjur sem við tömdum okkur meðan við vorum enn virk, munu reyna að sannfæra okkur um að við eigum að hegða okkur eins og áður. Þetta getur ollið því að okkur líður illa yfir nýfundinni edrúmennsku, sem við höfum barist fyrir. Þar sem við höfum þörf fyrir viðurkenningu, fannst okkur erfitt að að streitast á móti þeirri þörf fyrir að leika hlutverk og gera öðrum til geðs. Þeir einstaklingar sem halda áfram að beita okkur þrýstingi í þeim tilgangi að fá okkur til að snúa aftur til gamalla venja okkar, sýna sitt rétta eðli. Þau voru aldrei sannir vinir.

Þar til við höfðum byggt traustan grunn í prógramminu, sem byggði á Tólf Sporunum, voru flest okkar einangruð, óörugg og skíthrædd. Við byggjum þennan grunn á skilningnum, samkenndinni og stuðningi annarra fíkla sem við fundum í N.A. Þeim sem tókst vel upp í prógramminu eru næstum alltaf virk í prógrammi N.A. Það að snúa til gamalla félaga, staða og lífshátta hefur fellt marga edrú fíkla og sum þeirra fengu aldrei annað tækifæri til að ná bata. Þau sem fengu annað tækifæri í prógramminu áttuðu sig á að eymd neyslunnar hafði einungis versnað hjá þeim. Á endanum urðum við að taka ákvörðun um að láta af gömlum venjum, til þess að lifa af.

Fjórði hluti: Fjölskylduvandi

Fíkn okkar hafði áhrif á alla þá sem voru nánir okkur, sérstaklega fjölskyldur okkar. Fíkn er fjölskyldusjúkdómur, en við gátum samt sem áður aðeins breytt sjálfum okkur. Fyrir sum okkar, var erfitt að sættast við þetta. Okkur lærðist að þó við hefðum breyst, þýddi það ekki að fjölskyldur okkar yrðu að breytast. Við urðum að taka ábyrgð á okkar þætti í fjölskyldusjúkdómnum fíkn. Þrátt fyrir að við hefðum hætt að nota, tók það tíma að græða sárin sem sjúkdómur okkar hafði veitt fjölskyldum okkar. Við urðum að gefa þeim tíma til að aðlagast breytingunum sem höfðu orðið á okkur. Mörg okkar höfðu treyst á fjölskyldur sínar og áttuðu sig á nú var krafist bæði tíma og þolinmæði af okkur jafnt sem fjölskyldum okkar, ef takast ætti að endurreisa það traust. Okkur lærðist að við gátum hjálpað fjölskyldum okkar að treysta okkur með því að vera ábyrgari og tillitsamari. Með því að sýna þeim fram á þær breytingar sem höfðu orðið á okkur gegnum framkvæmdir, sem og öllu því sem við sögðum, öðluðumst við á endanum aftur traust þeirra.

Fimmti hluti: Aðeins í dag

Við höfum séð unga fíkla sem hafa verið edrú svo árum skiptir. Algeng spurning er: “Hvernig fóru þau að þessu?” Þar sem flestir fíklar þrjóskast við að gefa loforð um að vera alltaf edrú, leggjum við til að vera edrú aðeins í dag. Reynslan hefur kennt okkur að það að ákveða að vera edrú aðeins í dag, eða jafnvel bara fyrir augnablikið, öðlumst við nauðsynlegan styrk til að öðlast bata. Aðeins í dag, tökumst við á við vandamál dagsins í dag. Aðeins í dag, sættumst við á hvar við erum. Aðeins í dag, vinnum við prógrammið okkar, við förum á fundi, við deilum, við sýnum umhyggju og við föðmum. Við byrjum að lifa eftir Sporunum og upplifa N.A. leiðina gegnum lífið. Við lærum að lifa og við lærum að elska. Við reynum að hafa lífið einfalt, aðeins í dag.

Við höfum áttað okkur á því að við getum ekki lifað í gærdeginum, og við vitum ekki hvað morgundagurinn ber í skauti sér. Engu að síður, vitum við að við getum verið edrú, aðeins í dag.

Sjötti hluti: Boðskapur vonarinnar

“N.A. lofar aðeins einu og það er frelsi frá virkri fíkn.” Í dag er andlegt prógramm batans í boði og það fyrir alla fíkla. Við þurfum ekki að upplifa meiri þjáningar og deyja án þess að hafa fundið til vonar.

Eftir að hafa komið til N.A., lærðist okkur að vandamál okkar hafa ekki horfið, en okkur hefur lærst hvernig við getum tekist á við þau. Við höfum séð líf okkar breytast til hins betra. Okkur hefur lærst að sættast við þá hluti sem við gátum ekki breytt. Með algerri viðurkenningu á eðli fíknar okkar, höfum við fundið frelsi innan Narcotics Anonymous.

Ofbeldi meðal barna og unglinga

Almenningur hefur síauknar áhyggjur af ofbeldi meðal barna og unglinga. Þetta flókna og erfiða vandamál er málefni sem foreldrar, kennarar og stjórnvöld þurfa að ígrunda vel og skilja. 
Börn á leikskólaaldri geta sýnt ofbeldisfulla hegðun. Foreldrar og aðrir sem verða vitni að slíku verða oft áhyggjufullir en oftar en ekki vonast þeir til þess að barnið vaxi upp úr þessu. Ofbeldisfull hegðun hjá barni, á hvaða aldri sem er, verður alltaf að taka með fyllstu alvöru. Ekki má líta á hegðunina sem eitt þroskastig barnsins og þar með líta framhjá henni. 
 

Ofbeldisfull hegðun 
Ofbeldisfull hegðun getur birst á ýmsan hátt til dæmis í skapofsaköstum, árásargirni, slagsmálum, hótunum eða tilraunum til að meiða aðra, notkun á hvers konar vopnum, grimmd í garð dýra, íkveikjum og skemmdum á eignum. 
 

Þættir sem auka líkur á ofbeldisfullri hegðun
Ýmsar rannsóknir hafa leitt í ljós að flókin samsetning og víxlverkan ýmissa þátta auka líkur á

ofbeldishegðun barna og unglinga. Þar á meðal má telja: 
·         Fyrri árásargirni eða ofbeldisfull hegðun 
·         Að vera fórnarlamb líkamlegs og/eða kynferðislegs ofbeldis 
·         Áhrif af ofbeldi innan fjöskyldu eða samfélags
·         Erfðafræðilegir þættir 
·         Áhrif ofbeldis í fjölmiðlum (sjónvarpi, kvikmyndum o.s.frv.) 
·         Samblanda af erfiðu fjölskyldulífi (fátækt, vanræksla, skilnaður, atvinnuleysi, skortur á

stuðningi frá fjölskyldu) 
·         Ofneysla eiturlyfja og/eða áfengis 
·         Að sjá skotvopn inni á heimilinu 
·         Heilaskaði eftir höfuðáverka 
 

Hvernig má greina viðvörunarmerki um ofbeldisfulla hegðun hjá barni? 
Ef eitthvað af ofangreindu á við um barnið samfara því sem talið er upp hérna á eftir, væri líklegt að barnið beitti aðra ofbeldi: 
·         Ofboðsleg reiði 
·         Tíð skapofsaköst 
·         Mikil skapstyggð 
·         Mikil hvatvísi 
·         Mikil gremja 
 

Hvað er hægt að gera ef barn sýnir ofbeldisfulla hegðun? 
Ef foreldri eða aðrir fullorðnir verða vitni að ofbeldisfullri hegðun hjá barni ættu þeir að íhuga hvort ekki sé rétt að láta hæfan fagmann greina barnið. Ef meðferð er veitt eins fljótt og auðið er getur hún orðið afar hjálpleg. Meðferðin snýst um það að fá barnið til að læra að stjórna reiði sinni, sýna reiði og gremju á viðeigandi hátt, taka ábyrgð á gjörðum sínum og afleiðingum gjörða sinna. Að auki gæti þurft að taka á vandamálinu með fjölskyldu og skóla. 
 

Hvað getur komið í veg fyrir ofbeldisfulla hegðun barna? 
Rannsóknir hafa sýnt að draga má verulega úr ofbeldi ef áhættþættirnir sem taldir voru upp hér að ofan er fækkað eða fjarlægðir alveg. Þá er mikilvægt að koma í veg fyrir að börn komist í tæri við ofbeldi á heimili, innan samfélagsins eða í gegnum fjölmiðla. Ofbeldi leiðir augljóslega til ofbeldis.

Netfíkn

Í ljósi aukinnar umræðu um netfíkn í fjölmiðlum undanfarið, ákvað ég að fara hér stuttlega yfir helstu áhættuatriði netfíknar.  Netfíkn er vandi sem hrjáir gjarnan ungt fólk og því geta vel upplýstir og undirbúnir foreldrar gripið inn í vandræðaástand áður en það ágerist.  Líkt og með svo margt annað, er best að vinna með vandann snemma.  Þegar um ungt fólk er að ræða hafa foreldrar ákveðna valdastöðu sem unnt er að nýta til meðferðar og þegar fólk er eldra, hafa ástvinir og ættingjar ákveðna stöðu sem hægt er að nýta til að vekja forfallinn einstakling til umhugsunar.  Það er því afar mikilvægt fyrir foreldra, vini og ættingja að læra að þekkja áhættueinkenni netfíknar. 

Grunnskilgreining á netfíkn felst í því að um er að ræða tímaþjóf og því miða fræðimenn oft við það að þegar netnotkun hafi náð 38 tímum á viku sé orðið um alvarlegt vandamál að ræða.  Tími tölvunotkunar er því vissulega eitt fyrsta atriðið sem ber að fylgjast með.  Er einstaklingurinn sífellt að auka tölvunotkun sína á kostnað annarra athafna.  Þegar einstaklingur kýs ítrekað netið umfram aðrar athafnir sem voru honum mikilvægar áður, er hugsanlegt að um vandamál sé að ræða.  Mjög fljótlega getur slík hegðun undið upp á sig og haft áhrif á sjálfsmynd og félagsfærni einstaklingsins og þannig versnar vandinn smám saman. 

En að sjálfsögðu viljum við grípa tímanlega inn í vandamálin og helst áður en þau verða of alvarleg og því er mikilvægt að fylgjast vel með og grípa inn í strax þegar okkur finnst hegðunin vera orðin óhófleg.  Gott er að fylgjast með hvort einstaklingurinn sé mjög upptekinn af netinu, hvort hann feli eða neiti að viðurkenna hve miklum tíma hann verji í tölvunni, sé farinn að ljúga um tölvunotkunina, segist eiga alla sína vini á netinu eða einungis spjalla við þá þar, finnist aðrar athafnir orðnar leiðinlegar og svo hvort einstaklingurinn verði óhóflega reiður eða pirraður þegar hann er truflaður við tölvunotkunina eða hún stoppuð. 

Þessi atriði er hægt að sjá hjá einstaklingum sem ánetjast tölvunotkun áður en hún nær að verða það alvarleg að einstaklingurinn verji 38 tímum við tölvuna og því verður að hafa í huga að vandinn getur verið til staðar fyrr en því marki er náð.

Þegar einstaklingar byrja að ánetjast netinu er oftast um að ræða flóttahegðun þar sem þeir flýja óþægilegar aðstæður í raunveruleikanum og finna betri veru í andlitslausu umhverfi netheima. 

Atriði sem geta leitt til aukinnar tölvunotkunar eru félagsfælni, lágt sjálfsmat, einmannaleiki og samskiptavandamál eins og hjónabandserfiðleikar, einelti og langvarandi veikindi eða einangrun.  Það er því mikilvægt að fólk fylgist með hvort börn þeirra eigi í erfiðleikum í skóla eða utan hans og grípi inn í ef vandamál skapast í umhverfi þeirra.  Þegar börn hætta skyndilega að vilja mæta í skóla, einkunnir lækka og þau hætta að vilja taka þátt í íþróttum og öðrum utanskóla athöfnum eru það allt þættir sem geta bent til þess að barninu líði illa og geta svo leitt til þess að það flýr á netið. 

Þegar barnið hefur svo eitt sinn flúið á netið ýkist hegðunin gjarnan sem á undan gekk og það hættir nánast alfarið að mæta í skóla, læra eða sinna utanskólaáhugamálum.  Allt of oft velja foreldrar að líta undan og láta börnin útkljá málin sín á milli en nú til dags í harðnandi heimi getur slíkt hæglega reynst börnum um megn.  Börnin geta í raun lært að takast á við slík vandamál með því að fara að fordæmi foreldranna og því er mikilvægt að þau sýni þeim rétta hegðun í verki.

Umræða, eins og sú sem hefur farið fram undanfarið, getur vakið fólk til umhugsunar og vonandi haft jákvæð áhrif á þróun þessa mála.  Það er því mikilvægt að foreldrar hvetji börnin sín til dáða og kenni þeim að umgangast tölvur af hófsemi. 

kynferðisofbeldi

Afleiðingar kynferðisofbeldis : 

Yfirlýsingarnar hér að neðan eru nokkuð dæmigerðar fyrir þá einstaklinga sem orðið hafa fyrir kynferðisofbeldi. Þegar þú ferð yfir listann getur þú fundið hvort einhverjar þeirra eiga við þig.
Ef svo er hafðu þá samband.

Sjálfsálit

• Mér finnst ég vera skítug, eins og það sé eitthvað að mér...
• Ég er öðruvísi en annað fólk...
• Ef fólk þekkti mig eins og ég er þá hafnaði það mér...
• Ég hata sjálfa mig...
• Ég er misheppnuð, ég á erfitt með að skila af mér góðu verki...

Tilfinningar mínar

• Ég held að tilfinningar skipti ekki miklu máli...
• Yfirleitt veit ég ekki hvernig mér líður...
• Ég er oft leið eða þunglynd...
• Ég verð óörugg þegar allt er rólegt og þægilegt..
• Ef ég slaka á, þá missi ég stjórn á tilfinningum mínum...

Líkami minn

• Líkami minn er oft dofinn, tilfinningalaus...
• Ég hlusta ekki vel á líkama minn, (svengd, þreyta, verkir)...
• Ég svelti mig eða borða og kasta upp...
• Mér finnst líkami minn ljótur...
• Ég nota áfengi eða lyf meira en ég held að ég ætti að gera...

Náin kynni

• Mér finnst ég oft vera einangruð, eins og ég sé frá annarri plánetu...
• Mér líður vel með vinum mínum en á erfitt með elskhuga...
• Ég á erfitt með að treysta fólki...
• Ég held að fólk muni yfirgefa mig...
• Ég á erfitt með að segja NEI...

Kynlíf

• Ég forðast kynlíf, innst inni óska ég þess að þurfa aldrei að lifa kynlífi framar...
• Ég fæ ekki mikla ánægju út úr kynlífi, yfirleitt stunda ég kynlíf fyrir aðra...
• Ég leita eftir kynlífi sem mig langar þó ekki í...
• Ég er best í kynlífi...
• Ég á erfitt með að vera "á staðnum" í kynlífi...

Börn og foreldrar

• Ég á erfitt með að sýna börnunum blíðu...
• Ég á erfitt með að setja börnunum mörk...
• Ég á það til að ofvernda börnin...
• Mér finnst ég vera ófullkomið foreldri...
• Börnin mín hafa verið beitt ofbeldi...

Stórfjölskyldan mín, ættin

• Samband mitt við fjölskylduna er mjög þvingað...
• Ég á erfitt með að setja fjölskyldunni mörk...
• Sumir fjölskyldumeðlimir hafa hafnað mér (eða ég þeim)...
• Ég get ekki verið heiðarleg gagnvart fjölskyldu minni...
• Ég verð brjáluð þegar ég umgengst fjölskylduna mína...

Líkamlegt og andlegt ofbeldi

Líkamlegt ofbeldi er margskonar, allt frá saklausum slagsmálum upp í stórfelldar líkamsárásir , pyntingar og morð.  Það er ágætt að hafa í huga að flest manndráp hefjast með slagsmálum eða einu höggi, fáir hefja slagsmál með það í huga að drepa einhvern.  Það eru mörg dæmi um að eitt högg drepi mann.
               
Andlegt ofbeldi er ósýnilegt eða dulbúið ofbeldi og þess vegna getur verið erfitt að koma auga á það.  Andlegt ofbeldi er algengt innan fjölskyldna, makar beita hvor annan andlegu ofbeldi, foreldrar beita börn sín andlegu ofbeldi og börn beita foreldra sína andlegu ofbeldi.

Kannast þú við að kýla í öxlina á félaga þínum, hrinda eða pota í hann og segja svo:
Hvað er þetta maður þetta er bara grín.  Öllu gríni fylgir nokkur alvara og svona grín getur meitt.  Sá sem verður fyrir gríninu getur lítið annað gert en brosað, annað væri hallærislegt þar sem þetta var nú bara grín.  Það er á hreinu að engum finnst gaman að láta pota í sig, hrinda sér eða kýla sig dag eftir dag, ekki þér heldur.  Svona grín er líka ofbeldi !

Ef þú hlustar vel á krakka í kringum þig heyrirðu sjálfsagt orð eins og: fíflið þitt, fáviti, ertu algjör hálfviti, asni, eða homminn þinn notuð mjög oft, líka í vinahópum.  Margir hafa vanið sig á að tala í allt of neikvæðum tón til þeirra sem þeim þykir vænt um.  Ef þú heyrir slíka neikvæðni frá vinum þínum á hverjum degi er ekki skrýtið þótt sjálfsmyndin er í ólagi.  Hafðu þetta í huga þegar þú talar við vini þína.

Ef þú ert mikið í tölvuleikjum eða horfir oft á ofbeldisfullar bíómyndir er mjög mikilvægt að gleyma ekki að sá heimur er ekki raunverulegur og persónur í bíó og tölvuleikjum þola mun meira ofbeldi er nokkurn tíma við ( sorrý þú ert ekki með níu líf og þér vaxa ekki nýir útlimir ef þú tapar þínum ).  Ekki gleyma því að leikir og kvikmyndir eru full af tæknibrellum og sýna alls ekki rétta mynd af raunveruleikanum.

Hefur þú einhvern tíma staðið í hópi í kringum slagsmál og öskrað ,,slagur,slagur” ...  eða bara staðið og horft þögull(l) á?  Hvarflaði að þér að þú værir að hvetja til ofbeldis með áhuga þínum?

Strákum finnst stundum að þeir þurfi að sanna karlmennsku sína með því að ,,lumbra” á einhverjum og stundum ýta stelpur ómeðvitað undir þá trú hjá þeim.  Það er líka þekkt að sumir leiti hreinlega uppi slagsmál sér til skemmtunar, yfirleitt í því skyni að sýna félögunum hvað þeir eru sterkir og kúl.

Eftir að hafa orðið fyrir ofbeldi er ekki óeðlilegt að finna fyrir :

• Sekt- finnast næstum því að þetta hafi verið manni sjálfum að kenna og þjást af samviskubiti.
• Skömm- skammast sín fyrir að hafa verið á staðnum þegar ofbeldi átti sér stað, fyrir að hafa ekki getað afstýrt því, fyrir að vera veikari aðilinn.
• Ótta- heimurinn er ekki öruggur lengur.  Maður gerir sér grein fyrir að allt getur gerst.
• Reiði- það er eðlilegt að verða óhamingjusamur, leiður og sorgmæddur yfir því sem gerðist, jafnvel finna fyrir tímabundnu þunglyndi.

18 ára strákur segir frá:  

"Ég er ekki ofbeldishneigður en maður verður það samt af dópinu.  Maður tekur svona æðisköst, eins og með foreldra mína, mér þykir heví vænt um þau og myndi aldrei gera þeim neitt, en samt er maður kannski að rífast við þau og svo allt í einu tekur maður eitthvað upp, til dæmis glas, og dúndrar því í jörðina.  Eiturlyfin fokka upp í hausnum á manni.  Ef  maður er að labba á götu og einhver rekst í mann þá getur maður verið svo fokkdup ´í hausnum að maður ræðst bara á hannvég hef meitt fólk, vini og ókunnuga, alltaf í neyslu (engin afsökun )."

Heimild: Úr bókinni Hvað er málið frá JPV útgáfu

30 einkenni fíknar

1. Hefur barnið þitt verið úti alla nóttina án leyfis? ( áður en þú segir ,,það gera allir krakkar,” þau gera það nefnilega ekki öll.
2. Hefur þú fundið hluti í herbergi hans/hennar, sem ekki eiga þar heima ?
3. Er barnið undarlegt til augnanna þegar það kemur heim?
4. Er barnið augljóslega í vímu þegar það kemur heim?
5. Hefur barnið meitt systkini sín?
6. Hefur barnið hagað sér ósæmilega á opinberum samkomum þar sem önnur börn haga sér vel ?
7. Hefur yfirkennari eða skólastjóri hringt til þín vegna sonar þíns eða dóttur ?
8. Hefur honum/henni verið vísað úr skóla ?
9. Eru einkunnir barnsins verri en í fyrra ?
10. Skrópar hann/hún ?
11. Er barnið hætt að taka þátt í íþróttum eða skólastarfi sem það hafði ánægju af áður fyrr?  Fer hann ekki á fótboltaæfingar eins og áður ? er hún hætt í danstíma.
12. Hefur klæðnaður barnsins breyst, jafnvel þegar miðað er við klæðaburð félaganna?
13. Er barnið hætt að vinna húsverkin sín af áhuga ? er afsökunin ,,Ég þarf að skreppa út”?
14. Hittir barnið vini sína oft á skólalóðinni eftir skóla?  Skólalóðir grunn og framhaldsskóla eru kjörinn sölu og neyslustaður á kvöldin og um helgar.  Foreldrarnir eru að vonum ánægð með að séu á skólalóðinni með félögunum en ekki á Hlemmi í óreglu.  Auðvitað viljum við trúa börnunum okkar.  En þetta er ekki spurning um siðferði, það er við erfiðan sjúkdóm að eiga.
15. Talar barnið um frábær teiti, vikur og mánuði frammí tímann ? ( Ég get ekki beðið eftir að verða tvítug/ur og komast og komast í Ríkið! Þá er sko hægt að detta í það! )  þegar þú minnist á einhvern sem hefur hætt að drekka, segir barnið þá ,, En hvað með kampavín á Gamlárskvöld ?” og þetta er um jónsmessuleytið.
16. hefur barnið einhverju sinni stært sig af að hafa drukkið alla undir borðið ?
17. notar barnið orðið partý sem sagnorð fremur en nafnorð? (t.d. ef dóttir þín er að fara í veislu, ræðir hún þá almennt um veisluna, frekar en fólkið sem verður þar? )
18. vill barnið gista oft hjá vinum sínum? Er mömmu Siggu sama þó þær fái sér bjór? Var þér sagt að mamma Siggu yrði heima, en hún var það ekki ? Aðgættu allar staðreyndir.
19. finnur þú tómar bjór og brennivínsflöskur undir rúmi barnsins?
20. hangir barnið þitt í verslunarmiðstöðvum ? Er áfengisútsala þar ? Kaupa unglingarnir áfengi þar eða fá þau einhvern fullorðin til að kaupa fyrir sig ?
21. hefur vinahópur barnsins augljóslega breyst ?
22. hverfa lyfin úr lyfjaskápnum smátt og smátt ? Lyfjaskápurinn er ein helsta vímuefnauppspretta barna og unglinga.
23. er áfengið á heimilinu ( ef þú átt vín ) útþynnt?  Hafa gestir þínir einhvern tímann minnst á ,,óvenjulega léttar blöndur” þegar þú hefur blandað eins og venjulega ?
24. fer barnið undan flæmingi þegar þú spyrð einhvers ?
25. hverfa peningar ú seðlaveskinu þínu ? Úr sparibaukum á heimilinu ?
26. endast vasapeningarnir aldrei út vikuna ? Fer sumarhýran jafnhraðan ? Er alltaf verið að biðja um aukafjárveitingar ?
27. hverfa hlutir af heimilinu ?
28. hefur unglingurinn verið tekinn af lögreglu vegna ölvunar við akstur ?
29. hefur þú einhvern tíma íhugað að leita sérfræðiaðstoðar vegna hegðunar barnsins/unglingsins ?
30. hefur hann/hún einhvern tíma talað um sjálfsvíg, eða reynt að svipta sig lífi ?    
    

Unglingar í dag

Unglingar eru ekki tímasprengjur Þvert á algenga trú þess efnis að börn, sem virðast vera vel aðlöguð að umhverfi sínu, séu í raun tifandi tímasprengjur þegar að unglingsárum kemur hafa rannsóknir sýnt að flestir unglingar aðlagast og hagnast af lífsreynslu sinni.

Án mikils óstöðuleika finna þeir jafnvægi snemma á lífsleiðinni milli langanna og þarfa sinna og væntinga fjölskyldu og samfélagsins. Þetta jafnvægi virðist flestir ná án mikilla erfiðleika eða baráttu.

Rannsóknir hafa einnig sýnt að flestir þeir sem lenda í erfiðleikum á unglingsárum ná sama stöðuleika og aðrir í lífi sínu þegar á fullorðinsárin kemur. Rannsóknir af þessum toga, þrátt fyrir mjög jákvæðar niðurstöður, mæla sjaldan með hvaða hætti ungt fólk er aðstoðað í gegnum þá erfiðleika sem upp kunna að koma á unglingsárum.

Það er væntanlega vegna þess að sú aðstoð getur verið svo margbreytileg að erfitt er að gera skilmerkilega grein fyrir henni.

En það er ýmislegt sem uppalendur geta haft í huga þegar kemur að því að stuðla að góðri andlegri heilsu barna sinna og minnka líkur á vímuefnaneyslu. Mikilvægt er að tala við börnin og geta átt regluleg og einlæg samskipti þau. Með því eiga uppalendur auðveldara með að þekkja þau málefni og tilfinningar sem börnin glíma við hverju sinni.

Þá er mikilvægt að uppalendur séu þátttakendur í lífi barna sinna. Börn sem eiga foreldra sem taka þátt í starfi þeirra og leik eru ólíklegri til þess að leiðast út í fíkniefni eða afbrot. Mikilvægt er að setja börnum einnig reglur. Þær þurfa að vera skýrar og stuðla að stöðugleika í lífi þeirra.

Uppalendur eru einnig fyrirmynd og mega því ekki sýna af sér óábyrga hegðun. Börn líkja eftir fullorðnum og óhófleg notkun áfengis uppalenda, fíkniefnaneysla eða fordómar gagnvart einhverjum þjóðfélagshóp gæti fengið barn til að draga þá ályktun að slík hegðun og viðhorf séu í góðu lagi. Þá geta uppalendur aðstoðað börn sín við að velja sér vini.

Allir hafa heyrt orðið “hópþrýstingur”. Börn vilja auðvita, eins og aðrir, að þeim sé vel tekið af jafningjum og stundum getur það orðið til þess að þau framkvæma hluti sem þau venjulega myndu ekki gera.

Hlutverk foreldra í að þroska félagshæfni er því mikilvægt og mun hafa áhrif þegar mikilvægar ákvarðanir eru teknar. Uppalendur þurfa einnig að vera meðvituð um hvað börnin þeirra eru að gera.

Rannsóknir hafa sýnt að séu foreldrar vel upplýstir um hvað börn þeirra eru að gera dags daglega minnkar líkurnar á því að þau lendi í fíkniefnum eða afbrotum.

Forvarnir virka

Forvarnir virka  !! 

Enn í dag er áfengi vinsælasti vímugjafi meðal unglinga og sá vímugjafi sem oftast er settur í samhengi við hættulega hegðun – ölvunarakstur , ótímabæra þungun,  sjálfsmorð og ofbeldi.  Þrátt fyrir skelfilegar tölfræðilegar staðreyndir er foreldrum þó fært að halda börnum sínum frá áfengi. 

 

 

Í raun eru afskipti foreldra lykilþáttur í að hjálpa börnum að standast þá freistingu að drekka.  Með afskiptum er þá átt við að foreldrar gefi sér tíma til að ræða við börnin sín oft og tímanlega um þær áhættur sem fylgja neyslu áfengis.  Því meira sem börn okkar vita um þennan öfluga vímugjafa því betra..

Ef við viljum að börnum okkar takist að forðast freistingar áfengis verðum við að gefa þeim hvetjandi ástæðu til að standast þann félagslega þrýsting sem þau horfast í augu við.  Við getum byrjað á því að gefa gaum að því hvernig við sjálf bregðumst við áreiti í daglegu lífi. 

Ef við bendum börnum okkar á árangursríkar leiðir til að bregðast við slíkum kringumstæðum þá eru minni líkur á því að þau teygi sig í áfengi eða önnur ávanabindandi vímugjafa sem geta haft neikvæð áhrif á hæfileika fólks til að bregðast skynsamlega við mismunandi kringumstæðum..

Lífsýn fræðsla og forvarnir   sími 771-4474